Gwiazdor czy Mikołaj? Kultura Słowian i zachodnia tradycja – różnice i podobieństwa

Gdy grudniowe dni stają się coraz krótsze, a w domach zaczynają błyszczeć świąteczne lampki, dzieci (i nie tylko!) zadają sobie pytanie: kto w tym roku przyniesie prezenty – Święty Mikołaj czy Gwiazdor? Choć obie postaci utożsamiane są z Bożym Narodzeniem i obdarowywaniem, to ich wizerunki są zaskakująco różne. Warto przyjrzeć się im bliżej, zrozumieć, co je łączy, a co dzieli.

Mikołaj – święty z Miry i bohater globalnej kultury

Święty Mikołaj, znany także jako Santa Claus to tak naprawdę biskup Mikołaj z Miry, żyjący w IV wieku. Słynął z dobroci, pomagał biednym, a za jego wstawiennictwem działały się liczne cuda. Z biegiem czasu, postać ulegała transformacjom – biskup przeobraził się w wesołego, starszego pana w czerwonym kubraku, z brodą jak śnieg i workiem prezentów na plecach. Szczególnie silny wpływ miała tutaj kultura amerykańska – zwłaszcza reklamy Coca-Coli z lat 30. XX wieku.

W krajach anglosaskich Mikołaj przybywa w nocy z 24 na 25 grudnia, podróżuje saniami zaprzężonymi w renifery, w towarzystwie elfów, które przez cały rok przygotowują zabawki. W Polsce dzieci otrzymują od niego drobne prezenty także 6 grudnia – w dzień liturgicznego wspomnienia. 

Gwiazdor – surowy strażnik świątecznego porządku

Gwiazdor to postać znana głównie w Polsce, zwłaszcza w Wielkopolsce, na Kujawach i Pomorzu. Nazwa Gwiazdor pochodzi od gwiazdy, którą kolędnicy nosili w orszaku, a także tej, która według Ewangelii prowadziła Trzech Króli do Betlejem.

W przeciwieństwie do Świętego Mikołaja, Gwiazdor był postacią groźną. Nosił kożuch, baranicę, twarz często miał osmoloną lub zakrytą maską. Zamiast worka z zabawkami – trzymał rózgę. Choć rozdawał prezenty, to też rozliczał dzieci z ich postępowania. Zanim cokolwiek podarował, przepytywał czy dziecko zna modlitwy, czy było grzeczne i posłuszne. W przypadku złych odpowiedzi – pojawiała się symboliczna rózga. Choć dziś wizerunek Gwiazdora złagodniał, wciąż różni się od Santa Clausa.

Gwiazdor odwiedza domy w Wigilię – 24 grudnia – a nie 6 grudnia, jak święty Mikołaj. W wielu rodzinach przychodzi razem z kolędnikami, co dodatkowo podkreśla jego związek z dawnym obyczajem wspólnotowym i ludowym.

Różne oblicza tej samej magii

Choć obie postacie różnią się pod kątem pochodzenia, wyglądu i charakteru, łączy je jedno - przynoszą dzieciom radość, przypominają o znaczeniu dobrego postępowania i dodają magii do zimowego czasu.

• Święty Mikołaj reprezentuje wartości chrześcijańskie – dobroć, miłosierdzie i pomoc słabszym. 
• Gwiazdor natomiast przypomina o korzeniach świąt w kulturze ludowej – o wspólnocie, odpowiedzialności i ocenie moralnej.

Współczesna Polska godzi te dwie tradycje. W wielu domach dzieci otrzymują drobiazgi od św. Mikołaja 6 grudnia, a większe prezenty przynosi Gwiazdor w Wigilię. Inne rodziny czekają tylko na Gwiazdora lub wyłącznie na Mikołaja. Niekiedy różnica całkowicie się zaciera, a słowo Mikołaj staje się uniwersalnym określeniem osoby, która przynosi prezenty.

W rzeczywistości nie trzeba wybierać. Mikołaj uczy empatii i dobroci, Gwiazdor refleksji i odpowiedzialności. Obie postacie mówią dzieciom (i dorosłym!), że warto być życzliwym.